همهگیری ویروس کرونا را باید یکی از مهمترین نقاط عطف نظام آموزشی ایران در دهههای اخیر دانست؛ رویدادی که اگرچه با تهدید، اضطراب و نابرابری همراه بود، اما همزمان فرصتی تاریخی برای عبور از آموزش صرفاً سنتی و حرکت به سمت آموزش هوشمند و ترکیبی فراهم کرد. در شرایطی که زیرساختهای ارتباطی کشور کامل نبود، معلمان، مدیران و دانشآموزان ناچار شدند در کوتاهترین زمان ممکن، مهارتهای نوین آموزشی را بیاموزند و به کار بگیرند.
در همان سالهای نخست کرونا، شبکهای از توانمندیهای فنی، مدیریتی و آموزشی در کشور شکل گرفت؛ از تولید محتوای دیجیتال و تدریس آنلاین گرفته تا مدیریت کلاسهای مجازی و تعامل غیرحضوری معلم و دانشآموز. با این حال، با فروکش کردن بحران، بهجای تثبیت و ارتقای این دستاوردها، بخش زیادی از آن به حاشیه رانده شد و آموزش بار دیگر به شکل کاملاً حضوری بازگشت؛ گویی آن همه تجربه و سرمایه انسانی، صرفاً برای عبور موقت از بحران بوده است.
در این میان، برخی استانها نمونههای موفقی از آموزش مجازی را به اجرا گذاشتند. شبکه تلویزیون اینترنتی آموزش و پرورش استان بوشهر (شتاب) یکی از این تجربههای موفق بود که با برگزاری کلاسهای زنده روزانه، تولید و آرشیو محتوای آموزشی و ایجاد تعامل دوطرفه با دانشآموزان، نقش مؤثری در تداوم آموزش ایفا کرد. فعالیتهای این شبکه همچنان در بستر آپارات به نشانی https://www.aparat.com/Shetab_bu در دسترس است و بهعنوان یک تجربه موفق استانی از آن یاد شده است.
همچنین گزارش رسمی این طرح در پورتال اطلاعرسانی شورای عالی آموزش و پرورش منتشر شده است: https://www.sce.ir/fa/news/2186
این تجربهها بهروشنی نشان میدهد که حتی با امکانات محدود نیز میتوان آموزش مجازی اثربخش و پایدار ایجاد کرد. با این حال، پرسش اساسی آن است که چرا این الگوها به سیاستهای پایدار آموزشی تبدیل نشدند؟ چرا آموزش ترکیبی که میتوانست مکمل آموزش حضوری باشد، اکنون جایگاهی حاشیهای دارد؟
پاسخ را باید در نگاه مقطعی به فناوری، ضعف در سیاستگذاری آموزشی، و نبود برنامه ملی برای توسعه آموزشهای دیجیتال جستوجو کرد. نظام آموزشی همچنان فناوری را بهعنوان راهکاری اضطراری میبیند، نه یک ابزار راهبردی برای تحول. این در حالی است که امروز بسیاری از دروس نظری، کلاسهای تقویتی، مشاورهای و حتی بخشی از آموزشهای مهارتی، قابلیت اجرا بهصورت مجازی یا ترکیبی را دارند.
جمعبندی
کرونا به آموزش و پرورش آموخت که مدرسه الزاماً چهاردیواری کلاس نیست و آموزش میتواند فراتر از زمان و مکان جریان داشته باشد. عبور سادهانگارانه از این تجربه، به معنای از دست دادن یکی از مهمترین فرصتهای تحول آموزشی کشور است.
پیشنهادها
۱. تدوین سند ملی آموزش ترکیبی در کنار آموزش حضوری
2. احیای ظرفیت استودیوهای آموزشی استانی مانند شتاب
3. نهادینهسازی آموزش تولید محتوای دیجیتال برای معلمان
4. ایجاد بانک جامع محتوای آموزشی آنلاین با مدیریت واحد و استاندارد
5. پیوند آموزش مجازی با نظام ارزشیابی رسمی دانشآموزان